MeliMelo n°6: "Tirer le diable par la queue" [fr]

Uitdrukking in het Frans

"TIRER LE DIABLE PAR LA QUEUE"

(letterlijk vertaald “De duivel aan zijn staart trekken)

Betekenis

Met moeite de eindjes aan elkaar kunnen knopen

Oorsprong

God regeert, maar de Duivel zit in de oppositie. En dat laat hij zien ook, met alle bananenschillen die hij onder alle vruchteloze pogingen legt die de Schepper onderneemt om de mens weer op het rechte pad te brengen. Al sinds mensenheugenis bestaat de duivel in de een of andere vorm in de verbeelding van de mens. En er zijn verhalen genoeg waar iemand de duivel aanroept om hem uit een slechte situatie te halen.

Teneinde het mysterie te kunnen achterhalen waarmee de oorsprong van deze uitdrukking zich omringt, hebben vele makers van woordenboeken deze proberen te verklaren met het beeld van iemand in grote nood, die de duivel opbelt om hem te vragen of hij even langs kan komen. Na het aanhoren van de reden van de oproep, besluit de duivel echter te vertrekken zonder te helpen. De arme man, die zoveel problemen had dat hij zelfs bereid was zijn ziel te verkopen, probeert in een laatste poging hem tegen te houden met het eerste wat binnen handbereik ligt, de staart dus.

Pierre-Marie Quitard geeft echter een andere verklaring in 1842, in zijn Dictionnaire étymologique, historique et anecdotique des proverbes schrijft hij:

“Men zou de oorsprong van “Tirer le diable par la queue” moeten zoeken in een ouder gezegde volgens welke de duivel, dat wil zeggen het onheil belichaamd door het helse wezen, vaak aan de deur klopt van de arme mens. Dit spreekwoord doet een strijd vermoeden waarin de arme mens de duivel niet van voren durft aan te vallen -vermoedelijk door de klauwen en de horens- en hem dus van achteren beetpakt om hem te weg te jagen. De hopeloosheid van deze pogingen wordt weergegeven door een geleende metafoor van deze weerbarstige beesten die koppig doorgaan in plaats van terug als men ze aan hun staart trekt.”

Deze verklaring zou tevreden kunnen stellen, maar Claude Duneton, dankzij recente werken van Pierre Enckell (hedendaagse schrijver, journalist en maker van woordenboeken ), geeft aan dat de uitdrukking lang geleden een andere betekenis had.

In de 16e en 17e eeuw laten teksten zien dat deze uitdrukking toen overeenkwam met “ nederig werken om redelijk te kunnen leven”. In geen enkel geval verwees ze naar gebrek of onvoldoende inkomen.

Maar Furetière geeft al sinds 1690 de huidige verklaring voor deze uitdrukking volgens welke de persoon niet genoeg verdient om te kunnen leven.

Deze recente ontdekkingen maken de uitdrukking enkel nog mysterieuzer –we weten nog steeds niet waarom de betekenis zo veranderd is, en waarom er een band bestaat tussen tegenspoed en de duivel die men bij de staart grijpt. En we weten ook nog steeds niet waarom voorheen eenvoudig werk werd vergeleken met het “trekken” aan de staart van de duivel .

Voorbeeld

" Als zoon van een kleine boer uit Seeland zou hij genoodzaakt zijn geweest de duivel “par la queue” te trekken, ware het niet dat het lot hem zeer welwillig was. Een grote fabriek had besloten zich in Seeland, het land van de meren, te vestigen en was bereid een goede prijs voor zijn grond te betalen. "
Julien DUNlLAC - Le Coup de grâce - 1998

Uitdrukking in het Nederlands

Met moeite de eindjes aan elkaar kunnen knopen